Ka thiam zawng ni miah lo, Zopa sumdawnna kalphung leh thil man sang zel in kaihhnawih dan THEORY hi ti hian ka han sam kual vel a. Economist emaw eng management diploma nei emaw ka ni hek lo. Zopa tawnhriat atangin ka rawn chhawp chhuak dawn a ni.
Zo-Business model ~ Sumdawnna kawng a kailawn kan pen dan
1. Hausak thut: Hei hian hausak thut chakna atangin kut hna emaw sawrkar hna emaw min hmuh hniam tir a. Kan rilru a lo lut hmasa ber chu sumdawnna a ni. Chu chu a saptawng tak chuan business an tih ang hi a ni , entrepreneurship an tih ang hi a kawk pha lo a ni. Innovative ideas lam aiin hlawk tumna rilru profit oriented nen bul tan a ni thin a, bul tan nan erawh sum lu a ngai!
2. In tih hmuh: Zo business hi intih hmuh kalchar atangin a lo chhuak a tih theih awm e. A hlawk a ni tih proved sa ngei kan bawh thin. Hmanah chuan sipai an luck a, a hnu leh ah chuan driver an luck leh a. Keini thangthar ho zingah chuan engineer leh doctor ten ngaihsan an hlawh ber awm e. Vanduaithlak takin zirna lamah hian kan thatchhe ve hrim hrim tih chu ka awih chiah loh avangin kan zirna kalphung (education system) dik loh ah puh ta I la. Ngaisang viau e ti lo chuan hna bul tan nan chuan thenawm te loan a lei taxi tangin sumo atangin truck leh JCB thlengin a niang chu kan intih hmuh a. A chhan chu, hnathawh kan tum lo va, thawh tir kan tum vang a ni.
3. Pawl din (association): Hei hi sum lu kan lo hmu a nih pawh in kan rahbi next a ni ve hrim hrim a. Damdawi zuar kan ni emaw mutia kan ni emaw union leh democracy inhmeh zia kan hrechiang ah ngai ta I la. Rei vak lo ah pawl kan din thuai thin. A nei ngah deuh an thu tlangpui.
4. Hlawkna (Profit): A tir atang a kan tum ber chu a hlawkna tel a ni a. Kan target hi nuai aia tlem lo time frame kum 2 a rei berah a ni tlang pui a. Kan target kan achieve loh chuan hlawhchham (failure) ah kan in ngai tlangpui a, kan bansan zui mai thin.
5. Bul tanna dang (another start up): Hlawh chham hi chu kan in ti duh chiah lo va. A aia hlawk dang ah kan pakai thuai thin. Tih hram hramna nun hi kan tlachham ve hrim hrim a tih theih awm e.
Zo-inflation ~ Kan sumdawnna leh thil man pun chhoh dan
1. Hlawkna hnar: Kut hnathawk hmusit tawk a lehkha kan zir sil avang leh sawrkar hna hlawk loh zia hre tawk a sikul kan kai ve avangin a chung a sumdawnna hi kan pan ta ruih ruih mai a. Chu chu hlawkna hnar a ni.
2. Sum awmzia: A tirah financer i hmu mai a. Loan i la thei ta. I duhthusam ang chuan i sum neih ang chuan bul i han tan ta tawng a. I sum puk chu rulh leh a ngaih avangin kum khat na ah sum hlutzia i hre chhuak ang. Hausa emaw i lo inti kha mawl i in ti hman hle ang.
3. Hlawkna lamtluang: Hei hi chu zirna rahchhuah a tih theih awm e. I tum ang in i bul tan chuan hlawkna a thlen ta si lo che a, sum I lo puk ve laklawh tawh bawk si a. Hlawkna tur I han ngaihtuah a, mahni mai a I duh ang i beih theih loh avangin pawl din i rawt ta a. i tih ang ti vet ho te kha sangawizawnpui tur i zawng hmu ta reng a ni.
4. Hlawkna kua chu: Pawl in han din ta a. In duh ang thalin in in lek thei ta, sawrkar nep zia in hre thawi ve laklawh tawh bawk si a ( A bul takah chuan i sumdawnna tan hma khan i tih ang ti ve/ mi tih ang i tih ve intih hmuh culture kha a chhan a ni tih i haider tlat taw hang) Supply-demand chungchang ka sawi dawn lo. In in hawr khawm tel tel a, market (sumdawnna) chu in monopolise (thuhnuaia dah) ta ngawt mai a. I hlawkna ngei turin in product/ service a chu a man in bithliah ta a. Sawrkar lah in rawlh hek suh, mipui lah a tur reng emaw tiin kuhva dawrah an phun liam mai mai tawh a ni.
5. Hlawkna kawng ping: Hei hi chu nakin hun tur a ni. I hlawk loh chhan kha pakhatna ah chuan i duham vang a ni a. A dawtah chuan illegal/ dan bak ni chiah si lo, unethical (mi hmuh a mawi zo lo) practice in thlatin sawm a pakhat pe chungin i la hawicham hle ang. I sumdawnna avanga midangin hlawkna an tel ve loh chuan long run ah chuan a bul tumtu zing a mi, hlawkna kawngkhar vengtu ang mai i ni ang. I sumdawnna dawr zo lo i hmu tam tual tual ang a, a tawpah nangmah chauhin i thil neih i chhiar i chhiar ang a. I sumdawnna chu a tawp tihna a ni ang.
Tlipna: Kan rilru kalsual nasat zia hi ka ti thin a. Hausat thut duhna rilru, sumdawn pawh short term kum2/ long term kum 5 aia thui hi kan melh ngai lo a tih theih awm e. Kum 2 chhung a ka hnathawh ah ka hausak loh chuan ka bansan leh mai thin.
Tin, a dawt lehah chuan hnathawh kan tum lo a, mi hna thawh tir kan tum a ni. Sum pukin lirthei kan lei a, dawr kan hawng a. A khalhtu tur leh nghaktu tur kan ruai zui nghal mai thin. Tam tak chuan kan sumdawnna hi kan hriatpui vak awm lo ve. A pawi ber a chu kan zarah thil man a to ta thin a ni. Khawkar kawng ah sumo za chuang a tlan a, market in a la pha chiah lo a ni. An tlan vek chuan phurh tur an hmu lo a, an in tlan chhawk a, an awl ni aiah a man an san mai a ni (State dang aia petrol leh diesel tlawmna ramah hian km khar chuan man a to feeeeeeeeeee a ni).
Mi ramah chuan competition a awm chuan thil ma a tlawm thin a. Keini chu competition hmingin mipui min rawk ta thin a ni. Service dang sa zuar an ni emaw cable tv min petu te an ni emaw kan thuhmun pet pet a tih theih awm e. Newspaper thleng hian a content ai chuan fakna ah kan buai zawk a ni.
Sawrkar lah hi a bengngawng nuih ve mai mai a. Income Tax i pe lo a ni thei e, indirect tax avang hian sahbawn sen i lei pawhin 4-12% chhiah i pe a ni. Thlakhatah cheng 1000 man thil i lei chuan chhiah cheng za chuang i chhung lut tihna a ni a. Sawrkar sum hmanna ah hian sawi i nei ve a ni, NLUP i dawng a nih pawhin i sum thawh thenkhat i dawng let mai a ni tih i hrethiam taw hang.
Hei mai a la ni hlei nem. Sumdawng hausa ten Aizawl khawpui lunlaiah Bangkok bungrua ual au takin an zuar a, an chhiah pek hi chhui zui an ngam an gem! Kan economy heti khawp a a than lai hian kan chhiah chhun luh a va tlem si ve kan tih chuan sumdawng ten Aizawlah chhiah an lo pe lawk a (way bill an ti em ni), ABC velin emaw an rawn phur hawng a. Vairengte ah lo check ve mahse way bill an neih miau avangin an chhuah leh mai a. Cheng nuai 10 man la se, nuai khat man siam si se la, nuai khat man chhiah an chawi a a dang zawng chu help hlang a ni. Nang leh keiin bungrua a chhiah kan lo pek ve hi a in karah a boral then thin bawk a ni. VAT an introduced tan tirh khan Vairengte check gate ah hian min check uluk thei khawp mai a, way bill nei chu an tlang par par mai a. Sumo a kan zing a chuang ve neih zawng zawng a risk la kan tih ang chi sing hnih/ khat man erawh an lo man sak lawi a… a va han rapthlak em!
A hausa an hausa thur thur a, a rethei kan rethei tawlh tawlh a. Tu dang vang a ni hlei nem, keimah ni vang vek a ni! Sawrkar hi i mawhpuh tawh lo ang u ….